Tham gia hội thảo, về phía quốc tế có các đại biểu: Ngài Hartmut Nassauer, nguyên thành viên Nghị viện Châu Âu, nguyên Chủ tịch đoàn Nghị viện Châu Âu quan hệ với các quốc gia Đông Nam Á và ASEAN, nguyên Bộ trưởng Nội vụ bang Hessen Cộng hòa Liên bang Đức; Ngài Franz Jessen, Đại sứ, Trưởng phái đoàn EU tại Việt Nam; Bà Rabea Brauer, Trưởng đại diện Viện KAS tại Việt Nam; Ông Cheanboran Chanborey, Nghiên cứu viên cao cấp, Viện Hoà bình và Hợp tác Campuchia; và đại diện của một số đại sứ quán nước ngoài tại Việt Nam (Thái Lan, Lào, Malaysia...). Về phía Việt Nam có các đại biểu đến từ các viện nghiên cứu chuyên ngành của Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Bộ Công thương, Bộ Ngoại giao, Đại học quốc gia Hà Nội, Học viện Ngoại giao... GS.TS. Võ Khánh Vinh, Phó chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam và Bà Rabea Brauer phát biểu khai mạc Hội thảo.
Cách đây gần 45 năm, vào ngày 8 tháng 8 năm 1967, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) được thành lập. Trải qua chặng đường 45 năm xây dựng và phát triển, ASEAN đã đạt được những thành công lớn, trở thành một tổ chức hợp tác quan trọng không chỉ đối với 10 quốc gia Đông Nam Á mà còn đối với cộng đồng quốc tế ở Đông Á và Châu Á - Thái Bình Dương. Hiện nay, các nước thành viên ASEAN đang nỗ lực thực hiện các cam kết để hướng tới mục tiêu hiện thực hóa Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 với ba trụ cột là Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN, Cộng đồng Kinh tế ASEAN và Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN.
Sau 17 năm gia nhập ASEAN, Việt Nam đã và đang chứng tỏ là một thành viên có trách nhiệm, đóng góp không nhỏ cho sự ổn định và phát triển của ASEAN, là đối tác đáng tin cậy và uy tín trong Hiệp hội. Điều này được thể hiện qua việc Việt Nam không chỉ tham gia tích vực và có hiệu quả vào các chương trình hợp tác của ASEAN mà còn chủ động phối hợp với các thành viên khác của Hiệp hội đề xuất nhiều sáng kiến hội nhập khu vực như Chương trình hành động Hà Nội (1998), Tuyên bố Hà Nội về thu hẹp khoảng cách phát triển và tăng cường liên kết ASEAN (2001), Sáng kiến hình thành Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN (2003), Kế hoạch tổng thể kết nối ASEAN (2010), Tuyên bố Hà Nội về nâng cao phúc lợi và phát triển của phụ nữ và trẻ em ASEAN (2010)… Không những thế, Việt Nam còn có đóng góp không nhỏ trong việc mở rộng quan hệ đối thoại của ASEAN với các đối tác bên ngoài như EU, Nga, Trung Quốc, Ấn Độ…
Sau hơn 60 năm phát triển, hiện nay EU được thế giới công nhận là một tổ chức liên kết khu vực thành công nhất với quá trình từ liên kết kinh tế chuyển sang chính trị - xã hội, diễn ra cả ở quy mô và chất lượng, chiều rộng và chiều sâu, vừa duy trì thể chế chính trị của nhà nước siêu quốc gia vừa giữ vững vai trò độc lập của 27 nước thành viên. EU đã và đang chứng tỏ là một trong những tổ chức hợp tác khu vực lâu đời nhất trên thế giới. EU hiện là đối tác thương mại lớn thứ hai của ASEAN (sau Trung Quốc) với kim ngạch thương mại hai chiều năm 2010 đạt 207 tỉ USD. Cả ASEAN và EU đang cùng nỗ lực xây dựng Kế hoạch hành động ASEAN - EU giai đoạn 2013-2017 với mục tiêu tăng cường hợp tác trên lĩnh vực chính trị và an ninh, khai thác đầy đủ tiềm năng của hợp tác thương mại và đầu tư cũng như nhiều lĩnh vực hợp tác khác. Kinh nghiệm hội nhập của EU được đánh giá là có ý nghĩa quan trọng đối với các tổ chức hợp tác khu vực, trong đó có ASEAN, đặc biệt khi Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ trong các nỗ lực thực hiện các cam kết hướng tới hiện thực hóa Cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Tuy nhiên, EU cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức, khó khăn. Dưới tác động của cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, nhiều quốc gia thành viên EU đã lâm vào khủng hoảng nợ trầm trọng, dẫn đến những bất ổn về kinh tế - xã hội, với tỷ lệ thất nghiệp tăng cao, và nhiều cuộc biểu tình chống cắt giảm phúc lợi xã hội diễn ra ở nhiều nước. Không chỉ trong lĩnh vực kinh tế - xã hội, cuộc khủng hoảng nợ ở Châu Âu còn tác động mạnh đến lĩnh vực chính trị, làm cho vị trí lãnh đạo của một số đảng cầm quyền bị lung lay, thậm chí một số chính phủ bị sụp đổ. Mô hình phát triển của EU đang chịu nhiều thách thức.
Qua 8 báo cáo được trình bày tại Hội thảo, các diễn giả chia sẻ kinh nghiệm trong việc xây dựng cộng đồng chung, mô hình hội nhập, so sánh những nét tương đồng, khác biệt; so sánh về bối cảnh, mục tiêu, nguyên tắc hội nhập, các thiết chế cho thấy mô hình liên kết, hội nhập của EU và ASEAN qua đó nêu lên những bài học kinh nghiệm cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách, giới nghiên cứu của các nước trong khu vực.
Ông Hartmut Nassauer, cho rằng EU và ASEAN có những mục tiêu giống nhau từ phát triển kinh tế, đảm bảo hòa bình, ổn định chính trị… nhưng có sự khác biệt về phương pháp hợp tác. Sự tự chủ của các thành viên ASEAN cao hơn của EU.
Đề cập đến bài học hướng tới xây dựng cộng đồng chung, ông Cheunboran Chanborey, cho rằng điều kiện, trình độ phát triển còn quá chênh lệch giữa các thành viên cản trở đến việc xây dựng cộng đồng chung ASEAN, đặc biệt là về kinh tế. Việc tối cần thiết đối với ASEAN là phải tìm ra cơ chế giải quyết tranh chấp, xung đột hiệu quả giữa các thành viên.
PGS. TS. Đinh Công Tuấn, Viện Nghiên cứu Châu Âu (VASS) nhấn mạnh đến 3 bài học cụ thể về mô hình liên kết, thị trường chung và những mâu thuẫn nảy sinh do tác động của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, đặc biệt từ cuộc khủng hoảng nợ công Châu Âu diễn ra từ cuối năm 2009 đến nay.
ASEAN phải nghiên cứu bổ sung kinh nghiệm xây dựng ngôi nhà chung của EU về hiến pháp, trội về kinh tế, chính trị, an ninh. Nguyên tắc đoàn kết, nhất trí mà vẫn tôn trọng sự đa dạng phải luôn được giữ vững. Liên kết với nhau nhưng là liên kết mở, trong đó liên kết kinh tế phải là động lực hàng đầu. Nhiệm vụ của ASEAN trong thời gian tới là thu hẹp khoảng cách phát triển. EU là một thực thể có nhiều tiềm lực, có quỹ để giúp đỡ các nước thành viên mới gia nhập còn nghèo nhưng ASEAN không có quỹ này, dù có lập ra cũng rất nhỏ. Do đó, muốn thu hẹp khoảng cách thì phải coi trọng nỗ lực của từng quốc gia thành viên là chính.
Hội thảo đã nhận được sự quan tâm, thảo luận sôi nổi của các đại biểu, với nhiều đóng góp khoa học, đề xuất có ý nghĩa thiết thực đối với các vấn đề về hội nhập trong EU, trong ASEAN nói chung và những vấn đề về hội nhập của Việt Nam nói riêng.
Nguyễn Thu Hà
nguyenvu